Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα από την επαρχία Σητείας. New Year's kalanda (carols) from the province of Sitia

Tα παλιά χρόνια την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έβγαιναν παρέες από άντρες με λύρες και νταούλια και έλεγαν τα κάλαντα. Οι σπιτονοικοκύρηδες του φίλευαν με ότι είχαν γλυκά, κρασί και ότι έβγαζε η γη

Πολλά πρωτοχρονιάτικα κάλαντα που ακούγονται σε χωριά της επαρχίας Σητείας αρχίζουν με τα πιο κάτω λόγια:  

Αρχή κι αρχήν τα κάλαντα κι αρχή του Γεναρίου

που εγεννήθη ο Χριστός στη γην επεριπάτει

Κι εκεά που περιπάτησε χρυσό δεντρί εβγήκε

Χρυσά’σαν τα κλωνάρια του κι ολάργυρ’η κορφή του

και κάτω η ποδίτσα του γράμματα ‘χε γραμμένα 

παπάδες κι ανεγνώθαν τα,  διάκοι καλαναρχούντα

και τα μικρά διακόπουλα στέκουν και συντηρούντα 

In old times on New Year’s Eve men with lyras(pear-shaped, three-stringed bowed musical instrument)  and daoulia (drums) were going around the houses singing New Year’s carols "kalanda" and they were offered sweets, wine, money and many other  goods as wheat, olive oil etc  .

Many carols from the province of Sitia start with the following words:

It’s the beginning of carols and the beginning of January

when Christ was born and got out to walk on earth

and where he walked a gold tree came out

golden were it’s branches  and golden it’s  top

and at the base of the trunk holy letters were written.

Priests are reading it, and deacons are chanting it

and young deacons are standing and take care of  it

 

Εμμανουήλ- Μανούσος και μανούσα. Emmanuel -Manoussos and manoussa (daffodils)

Το πιο συνηθισμένο ανδρικό όνομα στην Κρήτη είναι το Μανώλης που προέρχεται από το Εμμανουήλ το όνομα του Χριστού. Στο νησί δεν υπάρχει σπίτι χωρίς Μανώλη που στα κεντρικά ακούγεται  και Μανιός και πιο δυτικά και Μανούσος.
Αυτό το τελευταίο κάποιες παραδόσεις της επαρχία Σητείας το συνδέουν με τα πανέμορφα μανούσα τους νάρκισσους των αρχαίων (νάρκισσους τους κυπελλοφόρους ή narcissus tazetta).
Πράγματι δεν ήταν δυνατόν ο λαός μας να μην συνδέσει με την γέννηση του Χριστού αυτά τα άνθη, που γύρω στα Χριστούγεννα στολίζουν τις πλαγιές των βουνών του τόπου μας σκορπίζοντας παντού την μοσκοβολιά τους. «Θέλει τα μανούσα να μυρίζουν τόσο ωραία γιατί η Παναγία όταν έπλενε τα ρουχαλάκια του Χριστού, τα άπλωνε πάνω στις μανουσές».

Λένε επίσης πως «φύτρωσαν εκεί που η Παναγία έπλυνε το Χριστό ή ότι είναι οι ίδιες οι πάνες του Χριστού»
Για τα χρώματα που έχει το μανούσο δηλαδή το άσπρο και το χρώμα του κρόκου, σε διάφορα χωριά της Σητείας όπως στην Τουρλωτή,λένε πως :
«Όταν έγινε η σφαγή από τον Ηρώδη για να γλυτώσει ο Χριστός τον πήρε η μάνα του και ο Ιωσήφ και έφυγαν για την Αίγυπτο. Είχαν αυγά φορτωμένα στο σακούλι τους και στο δρόμο έπεσαν.  Εκεί που έπεσαν φύτρωσαν τα μανούσα και για αυτό έχουνε τα χρώματα του αυγού το άσπρο και του κρόκου» .

 
Manolis (Emmanuel ) the name of Christ is the most common male name in Crete. Is also known as Manios and Manoussos.
Some traditions of the province of Sitia associate this last name with manoussa the beautiful daffodils or narcissus tazetta. Our people connects the birth of Christ with these flowers which around Christmas decorate the slopes of our mountains spreading everywhere it’s beautiful smell
" People believes that manoussa smell so nice because when Holy Virgin was washing the clothes of Christ, she put it over these flowers.
They also say that " were sprouted, where the Holy Virgin Mary bathed Jesus, or that they are the same diapers of Christ"
For the colors of manoussa ie white and yolk color in the villages of Sitia as Tourloti say :

"When Herod wanted to slaughter child Jesus, his mother and Joseph took him to Egypt. Among other provisions, in their bag they had eggs which were dropped on the street. Where the eggs were fallen, manoussa (daffodils) sprouted and therefore they have the colors of the egg, the white and the yolk . "

 

 

Η καλογρά της μονής Φανερωμένης και η επιδρομή των Τούρκων. Τhe nun of Faneromeni’s monastery and the raid of Turks

Στη μονή Φανερωμένης (κοντά στη Σητεία)  σε ένα κελί έμενε μια καλογρά και οι τούρκοι θέλανε να τηνε σφάξουνε. Αυτή  άκουσε  την ανέμη να χτυπά και να λέει  :

-Τρούκου, τρούκου, τρούκου (δηλαδή σαν να έλεγε : τούρκοι, τούρκοι,τούρκοι ).

Κάποια  στιγμή να και μπαίνουνε μέσα οι Τούρκοι. Η καλογρά εκατάλαβε είντα θέλανε να τση κάνουνε και τσοι καλωσόρισε τσοί βαλε και καθίσανε και ότι είχε τως ήβαλε να φάνε. Αφού τσοι ταχτοποίησε τωσε λέει :

-Δεν έχω νερό να σασε δώσω να πιείτε.

Παίρνει μια στάμνα που την είχε και φεύγει να πάει πιο μέσα που είναι η πηγή γιατί εκείνα τα χρόνια δεν είχε νερό εδώ. Αυτή δεν πήγε για νερό αλλά πήγε για να φύγει να σωθεί για δα τη σφάζανε. Άφησε το σταμνί παρά κάτω στο δρόμο και χάθηκε. 
Τσατιστήκανε λέει οι Τούρκοι, βάλανε φωτιά στην εκκλησία και τηνε κάψανε και τα σημάδια φαίνονται μέχρι σήμερα. Ακόμα φαίνονται τα χτυπήματα που βγάνανε των αγίω τα μάτια με καρφιά ή σίδερα . Μετά φύγανε, και ένας ένας λέει που κατέβαινε πίσω από το δρόμο- αυτό που πάει προς τη θάλασσα- εκεί επόθαινε. Εκεί εβγήκανε τα άντερά ντως όξω και πόθαινε ένας ένας. Ένα δυο που μπήκανε στο καΐκι και φύγανε πνιγήκανε.

In a cell  of Faneromeni’s monastery (near Sitia) was  living  a nun and the Turks wanted to  slaughter her. She, while spinning,  heard the sound of  the reel saying :

-Troukou,  troukou,  troukou  (ie as if to say: Turks, Turks, Turks).

Suddenly the turks appeared. The nun understood their purpose and she  pretended that she welcomed them, and  offered them a meal.  After said :

-I have not drinking  water  to offer you .

She took a pitcher in order  as she said to go  to the source which was near the monastery.  She  did not go for water but to flee and to save herself. She abandoned  the pitcher down the road and was disappeared.

The Turks were angry and set fire to the church and burned it.  Scars are visible until today. Something like scratches with nails or irons because they  gouged out the eyes of the saints  in the murals. After they left the monastery and one by one  were dying in the path . Their entrails were  coming   out and they were dying .  Some of them who  entered the boat  in order to leave,  were drowned

Ένα κρητικό μαχαίρι χαραγμένο στην πέτρα. A Cretan knife engraved οn stone.

Στις παρυφές της Κερατέας Αττικής βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Σεραφείμ. Στον περίβολο του πάνω σε σε ένα γκρίζο μάρμαρο βλέπεις χαραγμένο ένα κρητικό μαχαίρι. Είναι από τα χρόνια της κατοχής.
Τι γύρευε ένας κρητικός εκεί και γιατί άφησε τα ίχνη του στην πέτρα ; Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα στα σκαλιά της εισόδου του προαυλίου της Παναγίας Γκαρικά βλέπεις αρκετά παρόμοια χαράγματα. Αρκετά χαράγματα βλέπει κανείς και στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης έξω από τα Σπάτα.
Ήταν το 1943. Άραγε επρόκειτο για μονάδα ανταρτών που είχε στρατοπεδεύσει εκεί ; Αίνιγμα !

On the outskirts of Keratea -Attica is the chapel of St. Seraphim. In it’s courtyard on a gray marble stone we see engraved a Cretan knife with the date 1943 the years of Nazi occupation of Greece.
What was doing there a Cretan and why he left his traces on the stone ? A few kilometers away on the steps of the entrance of courtyard of the Virgin Garika we see many graffiti too. We can see the same outside the chapel of Saints Constantine and Helen near the village Spata.
It was 1943. Were maybe rebels who had camped there? It’s an enigma

 

 

 

Το χαραγμένο Α άλφα στην είσοδο του σπηλαίου με το θησαυρό των Πραισίων.The engraved A alpha at the entrance of the cave with the treasures of Praisos.

Ο γνωστός σπηλαιολόγος Πώλ Φώρ ερευνούσε για χρόνια στην περιοχή μας αλλά και στην ευρύτερη περιφέρειά της για το Δικταίο άντρο το  σπήλαιο της γέννησης του Δία που κατά τους αρχαίους συγγραφείς  ήταν «περί την Δίκταν» την οποία τοποθετούσαν στα Στειακά βουνά και όχι στο οροπέδιο του Λασιθίου.  Όπως αναφέρει σε κάποια κείμενα του ίσως η είσοδος έχει καταπλακωθεί από καθίζηση του εδάφους.

Η αρχαία  Πραισός πολιορκήθηκε γύρω στο 145 π.Χ. από τους Ιεραπύτνιους και κατεστράφη ολοσχερώς. Στην περιοχή μας που βρίσκονται τα ερείπια της Πραισού υπάρχουν νεότεροι θρύλοι για  ένα σπήλαιο που οι Πραίσιοι  έκρυβαν ή έκρυψαν πριν την εισβολή των Ιεραπυτνίων τους θησαυρούς τους. Λέγονται  κυρίως για  ένα σπήλαιο που πιστεύεται ότι βρίσκεται στην περιοχή Κυπιά, αρχαιολογικό χώρο πάνω από το χωριό Καλαμαύκι και κοντά  στον λόφο του  Προφήτη Ηλία που πολλοί όπως ο Φώρ τοποθετούσαν το ευρισκόμενο στην Πραισό (Στράβων κα.) ιερό του Δικταίου Διός.

 

Κάποιοι  από την περιοχή μας που συνόδεψαν μικροί τον Πώλ Φώρ στις εισόδους των διαφόρων σπηλαίων που εξερευνούσε ή είχαν ακούσει ιστορίες από συνοδούς του, ισχυρίζονται  πως έλεγε  : 

«Ότι  υπήρχε  ένα σπήλαιο μεταξύ Πραισού και Κατσιδωνίου το πιθανότερο προς τη θέση Κουμιά ή Δίγο Μνήμα, το οποίο έφερε στην κορυφή της εισόδου του ένα σκαλισμένο Α. Εκεί  πρόλαβαν να  κρύψουν τους  θησαυρούς τους οι Πραίσιοι  πριν φτάσουν και πολιορκήσουν την πόλη οι Ιεραπύτνιοι. Αυτό  το σπήλαιο δεν έχει βρεθεί μέχρι  σήμερα και το πιο πιθανό είναι να έχει κρυφτεί η είσοδος από καθίζηση ή ακόμη και να υπάρχει ένας πρίνος μπροστά όπου την έχει κρύψει και δεν φαίνεται τίποτα απολύτως». 

Αυτοί που μου τα ανέφεραν δεν ήξεραν από πού είχε αντλήσει αυτές τις πληροφορίες και επίσης δεν τον  είχαν ακούσει να δίνει κάποια ερμηνεία του τι συμβόλιζε αυτό το Άλφα. Βεβαιώνουν όμως ότι και άλλοι όπως ο πρακτικός αρχαιολόγος Μανόλης Φυγετάκης που συνόδευε και τον Φώρ και τους αρχαιολόγους Ν. Πλάτωνα και Δαβάρα και είχε ακούσει πολλές συζητήσεις αρχαιολόγων,  έλεγε το ίδιο.

Δεν γνωρίζω τι έλεγε  ή εννοούσε ο Φωρ και αν πράγματι τα λεγόμενα του έχουν μεταφερθεί σωστά και έτσι αναφέρω  τα πιο πάνω με μεγάλη επιφύλαξη.

Πάντως ενδιαφερόταν  για τους θρύλους των χωριών μας και προσπαθούσε να βρει αν πίσω από αυτούς υπήρχε απόηχος ιστοριών της αρχαιότητας. Παράδειγμα ο θρύλος για το σπήλαιο "Γιδάρη ο Λάκκος»  που πίστευε ότι πίσω από αυτόν μπορούσε να κρυβόταν η ανάμνηση του Δικταίου Άντρου που εξαφανίστηκε η είσοδός του πιθανώς από κατολίσθηση. Δεν είναι λοιπόν παράξενο  ο νεότερος θρύλος για τον θησαυρό των Πραισίων στα Κυπιά, αλλά και άλλοι θρύλοι για σπήλαια στην περιοχή  μας με κρυμμένους θησαυρούς που εμφανίζονται και εξαφανίζονται  να τον έκαναν να πιστέψει ότι πράγματι υπήρχε κρύπτη με το θησαυρό των Πραισίων. Αν πράγματι ισχυριζόταν κάτι τέτοιο θα πρέπει να είχε κάτι επί πλέον στο νου του  που  δεν το γνωρίζουμε.

Στη συνέχεια αναφέρω κάποιες σκέψεις μου για  μια πιθανή σχέση του Α με την Πραισό χωρίς να σημαίνει ότι  μπορεί να ήταν ότι είχε κατά νουν ο Π. Φώρ:

 

Το  γράμμα Α πιστεύεται  ότι  προήλθε από το πρώτο σύμβολο του φοινικικού αλφαβήτου που έχει το σχήμα της κεφαλής του ταύρου και ονομαζόταν άλεφ, δηλαδή ταύρος αν και μερικοί επιστήμονες δεν αποκλείουν το φοινικικό αυτό σύμβολο να ήταν τύπος παλαιότερης  ελληνικής γραφής. 

Αν υπήρχε χαραγμένο στην είσοδο του σπηλαίου το Άλφα πιθανώς συμβόλιζε τον ταύρο- Δία  που ήταν η κύρια λατρευόμενη  θεότητα των Πραισίων. Ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο έφερε στην Κρήτη από την Φοινίκη την Ευρώπη. Το  σύμβολο μπορούσε να είχε χαραχτεί σαν προειδοποίηση στον κάθε ασεβή  ότι αν παραβίαζε τον χώρο που φυλούσε το άγρυπνο μάτι του προστάτη της Πραισού  πατέρα των θεών θα είχε να αντιμετωπίσει την οργή   του.

To A με μια διπλή οριζόντια γραμμή στην γραμμική Β που θεωρείται ελληνική γλώσσα και την οποία χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες μετά την κάθοδο των Μυκηναίων, προφέρεται ως Ε.

Οι Πραίσιοι ως Ετεοκρήτες δηλαδή απόγονοι των Μινωιτών είχαν διατηρήσει την γλώσσα των προγόνων τους όπως δείχνουν οι Ετεοκρητικές επιγραφές που βρέθηκαν στην πόλη αν και  είναι γραμμένες με  ελληνικό αλφάβητο. Ήταν άραγε το Α πάνω από την είσοδο της κρύπτης κάτι αντίστοιχο με το  Ε  που βρισκόταν στον Ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς όπου τελούνταν η λατρεία του Ήλιου (ο Απόλλωνας ήταν θεός του Ήλιου.) και σαν  σύμβολο σχετιζόταν με την Ηλιακή μυσταγωγία,  τη μύηση του ανθρώπου στο φως, με την αέναη σχέση του θεού με το φως, την τελείωση ;

Οι Πραίσιοι όπως γνωρίζουμε από την συμφωνία με τους Σταλήτες επισκεπτόταν το ιερό προσκύνημα των Δελφών. Ανάμεσα στους θεούς που ορκιζόταν ο κόσμος (αρχές)  της Πραισού τον 4ο  αιώνα όπως φαίνεται σε  σχετικό ψήφισμα ήταν ο Πύθιος Απόλλωνας. Δαφνηφόρος Απόλλων αναπαριστάται σε νομίσματα της πόλης.

Ήταν το σπήλαιο όπου θα πρέπει να έκρυβαν από παλιά τους θησαυρούς τους οι Πραίσιοι παράλληλα ένα σπήλαιο μύησης στην μυστική γνώση ;  Ήταν σύμβολο του φωτός ; Χρυσός, λάμψη, φως ;   

Μήπως ανάμεσα στην κρυφή γνώση που είχε το  ιερατείο της Πραισού  ήταν και η διατήρηση της γραφής της γλώσσας των  Ετεοκρητών προγόνων τους (γραμμική Β) για ιερατική και  μόνο χρήση -αν και δεν έχουμε τέτοιες ενδείξεις-  και  το σύμβολο της εισόδου  το  Α είναι παρμένο από αυτή την γλώσσα που προφερόταν σαν Ε ;

Απλά  έκανε κάποιες πρώτες σκέψεις για ένα θέμα που πιστεύω  ότι θα πρέπει  να μας απασχολήσει μελλοντικά.  

The famous French archaeologist and speleologist Paul Faure for years was searching  in our area and  the wider region for the cave of god Zeus’ nativity, which ancient writers put "around  mount Dicte "  in Sitia’s eastern  mountains. As in some of his writings  refers, he believed that  it’s entrance was maybe submerged by landslide.
Ancient Praisos  was besieged and was completely destroyed, around 145 BC by  the city of Ierapytna. In our area where are the ruins of  ancient Praisos,  are  legends for a cave, where  Praisians were storing their treasure or hid it before the invasion of Ierapytnians. Especially are referred to a cave that is believed to be in Kypia’s  area, an archaeological site above the village Kalamafki and close to hill of Prophet Elias, where P.F  like others  placed the Dicrean  Zeus sanctuary which according to Strabo was at Praisos.
Paul Faure  knew the relevant legends of our villages.

Some people  of our region who accompanied Paul Faure during his exploration in many  caves confirm that they  heard  him or heard from his attendants, to say :

"That among ancient Praisos and the village Katsidoni was a cave which brought on  the top of it’s entrance a carved A. There Praisians had time to hide their treasures before  the invasion  and the besiege of the city by Ierapytnians. This cave has not been found so far and  it’s entrance more likely is hidden because of  sedimentation or even because of a  bush that closes it’s entrance "

Those who reported it, did not knew,  from where P.F.  had drawn this information, and also they had not heard him giving some interpretation of what Alpha symbolized. They argue however that others, as practical archaeologist Manolis Fygetakis who accompanied P.F. and the archaeologists N. Platon  and Davaras and had heard many discussions of archaeologists, was saying the same.

I do not know what Faure was saying or meant, and  if  his words were transmitted with precision, so I mention  the above quote with great caution.
However, he was  interested in the legends of our villages and tried to find if there were behind them echoes of ancient stories. Example the  legend for the cave "Gidari’s  pit". He believed that behind this legend maybe was hidden the echo of Diktean Cave that according to his thoughts was disappeared probably by a landslide. It is not unusual that, the legend of our villages  for the cave at Kypia, and some other legends too, about caves in our area with hidden treasures that appear and disappear, made  him believe that indeed there was a cache of  Praisos’ treasure. If he really asserted that,  must have had something else in mind which we do not know.

Here i mention some of my thoughts as a possible relationship of letter A with  Praisos, don’t meaning of course that these were what P. F. had in mind:

The letter A is believed to has it’s origin from the first symbol of the Phoenician alphabet which was in the shape of a bull's head and was  called alef, ie bull,  though some scientists do not exclude this Phoenician symbol to be a type of an older  Greek script.
If a letter A was engraved at the entrance of the cave, probably it symbolized the bull-Zeus who was the main deity worshiped at Praisos. Zeus transformed himself into a bull and brought to Crete from Phoenicia, Europe. The symbol could have been engraved as a warning to all disrespectful people meaning that  if someone was violating this  area  that was guarded by the watchful eye of the patron of Praisians and  father of the gods,  he had to face his wrath.

Letter A with a  double  horizontal line, in linear B a Greek language which was used by the Minoans after the descent of the Mycenaeans, is pronounced E.
The Praisians as Eteocretans ie descendants of the Minoans,  had retained the language of their ancestors as evidenced by Eteocretan  inscriptions found in the city,  although are written in Greek alphabet. Was maybe the engraved  above the entrance of the crypt letter A,  something similar to E  in the Temple of Apollo at Delphi, where God was  worship as Sun and as a symbol was  associated with the solar ritual,  the initiation of man to light, and with  the eternal relationship of God with light, the  perfection of man ?

Praisians as we know from the agreement with Stalites, were visiting the sanctuary of Delphi. Among the gods that  Kosmos (authorities ) of Praisos invoked in vows  during  fourth century B.C was Pythios Apollo. Daphnephoros Apollo is represented on coins of the city too .
Was the cave where Praisians maybe  were hiding from old times  their  treasures,  a cave of initiation too in a mystical knowledge? Was a symbol of light? Gold, luster, light?
Perhaps among the hidden knowledge  the priesthood of Praisos  had, was the  retention of writing of  the language of their Eteocretan ancestors (Linear B) for priestly use only, although we have no such evidence, and the symbol A  of the entrance, maybe was  taken from this language and was  pronounced as E.

Just i gave  some first thoughts on an issue that I think should concern us in the future.  

Η επίσκεψη της Αποστολής Πηνελόπη- Gandhi στο Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Σητείας. 01.02. 2012

Στις 1 του Φλεβάρη 2013 βρέθηκε στην επαρχία μας ομάδα του Πανεπιστημίου των Ορέων υπό τον Καθηγητή Γιάννη Παλλήκαρη  με την  αποστολή Πηνελόπη-Γκάντι  που προσπαθεί να αναβιώσει την υφαντική τέχνη της Κρήτης. Εμπνεύστρια και Ψυχή της Αποστολής  είναι  μια ακούραστη γυναίκα, η  Ρεθυμνιώτισσα Βαρβάρα Τερζάκη-Παλλήκαρη

Το ζεύγος Παλλήκαρη καλωσόρισα στο Λαογραφικό –Ιστορικό Μουσείο της Σητείας που  ξεναγήθηκε από τις υπεύθυνες του Μουσείου . Στη συνέχεια το κείμενο του χαιρετισμού που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Σητείας «Νέα Επαρχία» φύλλο 5.2.2013

Αξιότιμοι  Κυρία  και Κύριε  Παλλήκαρη,     

Καλωσορίζουμε εσάς και την ομάδα των ιατρών που ήρθε στον τόπο μας για να προσφέρει ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες της.

Ευρισκόμενοι στο  φιλόξενο χώρο του Λαογραφικού  Ιστορικού Μουσείου της Σητείας με τα υπέροχα  υφαντά και  τα άλλα εκθέματα, επιτρέψτε μου να πω δυο λόγια για την παραδοσιακή υφαντική τέχνη την οποία προσπαθείτε ακούραστα και με πολλή αγάπη να αναβιώσετε  μέσα από την αποστολή  Πηνελόπη – Γκάντι, θυμίζοντάς μας  δυο μορφές που πρέπει να αποτελούν τα  πρότυπα μας σε αυτή την  εποχή της μεγάλης κρίσης.

Την πιστή σύζυγο του Οδυσσέα την   Πηνελόπη  με την παροιμιώδη υπομονή και αντοχή της και το Γκάντι το μεγάλο ινδό ηγέτη που  με πολύ απλό τρόπο έδωσε το παράδειγμα της απεξάρτησης από τους ξένους και  πέρασε το μήνυμα   ότι για να προκόψει  κανείς πρέπει να στηριχτεί,  πρωτίστως στις δικές του δυνάμεις.

Στην επαρχία μας υπάρχει μια παράδοση  αιώνων στην  υφαντική τέχνη. Μας το θυμίζουν, κάτι  μικρά πήλινα αντικείμενα με  πυραμιδοειδή  μορφή που κατά καιρούς ανακαλύπτει η αρχαιολογική σκαπάνη ή  έρχονται στην επιφάνεια κατά την καλλιέργεια αγρών και ελαιώνων μας που βρίσκονται  κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους. Πρόκειται για τις  αγνύθες, δηλαδή βαρίδια που δενόταν στα στημόνια  για να τα τεντώνουν προς τα κάτω.  

Η ποίηση μας επίσης έρχεται να μας θυμίσει πως εδώ σε αυτόν τον τόπο υπήρχε υφαντική τέχνη  με έργα υψηλής ποιότητας.

Σε ένα από τα δημοτικά ποιήματά μας, τα αδέρφια χτυπούν μέχρι θανάτου την αδερφή τους αντιδρώντας σε ένα  ερωτά  που δεν εγκρίνουν. Την σκοτώνουν για ένα ζευγάρι ρόδα. Μια περιγραφή ενδυμάτων που  ύφαιναν οι χρυσοχέρες υφάντρες της εποχής έχουμε στο θρήνο της μάνας :

Μισεύεις θυγατέρα μου, πια ρούχα να σου βάλλω,

θες τα λινά θες τα χρυσά θες τα μαλαματένια,

θες τα κοκκινοπράσινα που σου ’χω στην κασέλα ;

Ο μεγάλος  Στειακός ποιητής πάλι , θέλει τον  κεντρικό ήρωα του τον Ερωτόκριτο,  ντυμένο με άσπρη φαντή χρυσάργυρη φορεσιά ενώ τους άλλους ήρωες ντυμένους με χρυσοπράσινα ή ολομέταξα. Ο ίδιος ο Κορνάρος τιμά ξεχωριστά το ρούχο που ’χει γίνει σε σπιτικό αργαστήρι «μ’ έτοια τέχνη και μαστοριά»

Δυο υφαντά βλέπει ο λαός μας και στα χρώματα του ουράνιου τόξου,  της Κερασολένης ή Κερασελένης όπως την αποκαλεί, δηλαδή της Κεράς Ελένης (Αγίας Ελένης), πιστεύοντας  πως  είναι η  Αγία ζώνη ή η εσθήτα  της Παναγίας που κατά την παράδοση κατέθεσε η αγία Ελένη σε ναό της Κωνσταντινούπολης , ή η ζώνη του Χριστού, λέγοντας  :  

  Η Κερασολένη κάθεται και πλένει

                του Χριστού τη ζώνη και την σιδερώνει.   

Οι νεώτεροι αργαλειοί -τα αργαστήρια- δεν έλειπαν  παλιά από κανένα σπίτι και μάλιστα σε πολλά υπήρχε ιδιαίτερο δωμάτιο για την εγκατάστασή τους «το αργαστηρόσπιτο». Οι γυναίκες περνούσαν εκεί  αρκετό καιρό υφαίνοντας από κλινοσκεπάσματα μέχρι τα παλιά ενδύματα των μελών της οικογένειας και από τα χέρια τους βγήκαν αριστουργήματα όπως  μπορεί να δει κανείς από τα λίγα δείγματα που έχουν μείνει στα διαφορά λαογραφικά μουσεία της επαρχίας μας.  Λιτά ή πολύπλοκα αλλά υπέροχα σχέδια, πανέμορφα  φυσικά  χρώματα παρμένα από την πλούσια κρητική  χλωρίδα, μας μαγεύουν και σήμερα.

Αιώνες τώρα το χτύπημα του πετάλου ακουγόταν σε όλη την ύπαιθρο μας  και από γενιά σε γενιά μεταφερόταν ή τέχνη της υφαντικής. Στα αργαστήρια οι κοπελιές μέσα στα στημόνια και στα φάδια, ύφαιναν και τα όνειρά τους και με τα στημόνια και τα φάδια έμπλεκαν  αυτούς που αγαπούσαν.

Δεν ήταν όμως μόνο οι υφάντρες που ασχολιόταν με την τέχνη της υφαντικής. Κατά την Ενετοκρατία υπήρχαν οι λεγόμενοι ανυφαντές δηλαδή επαγγελματίες υφαντές. Στα νεότερα χρόνια οι μουτάφηδες δηλαδή άνδρες  που  δούλευαν στα μουτάφικα, σε όρθια αργαστήρια, ύφαιναν με το καζίλι (νήμα από τρίχα κατσίκας) ένα σωρό χρήσιμα υφαντά όπως ντρουβάδες αλλά κυρίως πανιά  που σε ένα τόπο με μεγάλη ελαιοπαραγωγή  όπως η περιοχή μας,  είχαν μεγάλη ζήτηση,  μια και τα χρησιμοποιούσαν στην έκθλιψη του πολτού του ελαιοκάρπου που γινόταν στα παραδοσιακά ελαιοτριβεία «τις φάμπρικες». 

Περνώντας  από διάφορα ερημωμένα σπίτια στην επαρχία μας, βλέπουμε  μέσα  εγκαταλειμμένα αργαστήρια να σαπίζουν στο πέρασμα του χρόνου, κάτι που μας προκαλεί απέραντη θλίψη.

Ευτυχώς όμως που οι δυο παραδοσιακές τέχνες, η  υφαντική αλλά και η αναπόσπαστα συνδεδεμένη με αυτήν, βαφική  αν και παραμελημένες  τα τελευταία χρόνια δεν έχουν ξεχαστεί ακόμη. Για την προσπάθεια  αναβίωσης τους σήμερα, ώστε να  μπορούν να συμβάλουν και αυτές στην ανάκαμψη  του τόπου μας,   σας συγχαίρουμε  και σας ευχόμαστε καλή δύναμη. 

                                                                                            Ερρίκος Σκουλούδης

Φωτογραφίες μου από την επίσκεψη του ζεύγους Παλλήκαρη στο Μουσείο

 

 

 

Παλιές κολυμπήθρες. Fonts of old times

Τα πιο παλιά χρόνια στα χωριά μας  χρησιμοποιούσαν για το βάπτισμα  πήλινες κολυμπήθρες που μερικά δείγματά τους σαν και αυτό  της φωτογραφίας ( σήμερα ασβεστωμένη σε χρήση διακοσμητική)  μπορεί να δει κανείς ακόμη και σήμερα

Years ago  in our villages were used for baptism fonts  called in greek kolymbithres made of clay instead of the  bronze that are used today. A sample of a clay font we see in the photo ( now whitewashed used as decorative). In orthodox baptism the priest immerses the baby  three times into the font (kolymbithra) filled with blessed water saying three times  :
"The servant of God (name) is baptised in the name of the Father and of the Son and of the Holy Spirit."

Στο εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου της Μαρωνιάς. Τhe chapel of St. Anthony in the village Maronia

Στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη η αποφυγή των αγγαρειών στο στρατό στα κάτεργα και στα δημόσια έργα ήταν ένας σημαντικός λόγος για την άνθιση του μοναχισμού  στο νησί στην οποία συνέβαλε και η εγκατάσταση μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης από το 1453 μέχρι περίπου το 1550, πολυάριθμων προσφύγων προερχόμενων από την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Τα τελευταία εκατό χρόνια της Ενετοκρατίας (1550/70 -1669), οι Ενετοί τήρησαν ηπιότερη στάση και ευνόησαν ή και ενίσχυσαν την τάση δημιουργίας νέων μοναστηριακών συγκροτημάτων και  ο μοναχισμός γνώρισε πρωτοφανή άνθιση στο νησί.

Εκτός από τα μεγάλα μοναστήρια, κατά τις παραμονές της Τουρκικής επίθεσης υπήρχαν εκατοντάδες μικρότερα στα οποία ζούσαν ολιγάριθμοι μοναχοί.

Οι μοναχοί εγκαθιστούσαν κατά προτίμηση τα κελιά τους και έχτιζαν  παρεκκλήσια των δυο παλαιών αγίων που ήταν τα πρότυπα τους- του Αϊ Γιάννη του Βαπτιστή και του Αγίου Αντωνίου- μέσα σε βραχώδη δυσπρόσιτα μέρη στα πόδια των βουνών μέσα σε σπήλαια ή σε βραχώδη στέγαστρα όχι μακριά από αστείρευτες πηγές. Οι περισσότερες από αυτές τις εκκλησίες έγιναν κατά  τους πρώτους αιώνες της Ενετοκρατίας ( 13-14 αιώνα)

Ανάμεσα στις εκκλησίες αυτής της περιόδου είναι  και το εξωκκλήσι του αγίου Αντωνίου στη Μαρωνιά. Ανακαινίστηκε  τα νεότερα χρόνια όπως οι περισσότερες εκκλησίες που κατά τη περίοδο της οθωμανικής τυραννίας είχαν ερημώσει. Ίχνη του παλιού ναού βλέπουμε στο υπέροχο ανακουφιστικό τόξο πάνω από την είσοδο του. Ανήμερα της εορτής του αγίου (17 Ιανουαρίου) μετά το πέρας της λειτουργίας οι πιστοί προσφέρουν διάφορα γλυκά ποτά και διάφορα εδέσματα. Κάθε χρόνο προσφέρεται από κάποιο πιστό βραστό κρέας προβατίνας καθώς και ζωμός του κρέατος. Εδώ σκηνές από την λιτάνευση της εικόνας την προσφορά ελαίου και οίνου και  από την  τράπεζα μετά το τέλος της λειτουργίας.

In  Crete of Venetian  period, avoiding the drudgery in the army, the  dungeons and public works were the  major reasons for the flowering of monasticism in the island. In this phenomenon contributed the installment of many refugees coming from Ottoman Empire, after the fall of Constantinople in 1453 until about 1550.
During the last one hundred years of Venetian rule (1570 -1669), the Venetians had favored milder attitude or reinforced the tendency to create new monastic complexes and monasticism experienced unprecedented prosperity to the island.
Apart from the great monasteries on the eve of the Turkish attack there were hundreds of smaller ones where were living small in number monks.

The monks installed their cells and  built chapels  of two old saints who were their standards of Saint John the Baptist and St. Anthony-in rocky inaccessible places on the feet of mountains in caves or rock shelters not far from inexhaustible sources. Most of these churches were built during the first centuries of Venetian rule (13-14 century)
Among the churches of this period is the chapel of St. Anthony in the village  Maronia. The chapel was renovated after the liberation from the Ottoman tyranny. Traces of the old temple we see in the wonderful relieving arch above the entrance. On the day of the feast of the saint (17 January) after the holy service  the faithful offer various sweet drinks and snacks. Each year by a believer is offered boiled  sheep meat and  broth,  by a believer. Here we see  scenes from the procession of the holy icon,  and the offerings after the Holy liturgy